احکام واجبات نماز | تفاوت سجده‌ی واجب نماز با سجده‌ی واجب قرآن چیست؟

احکام واجبات نماز

سجده واجب قرآن

1. در چهار سوره‌ی قرآن، آیه‌ی سجده است که اگر انسان آن آیه را بخواند یا وقتی که دیگری آن را می‌خواند به آن گوش دهد، بعد از تمام شدن آن آیه باید فوراً سجده کند.[۱]
سوره‌هایی که آیه سجده دارد:
ـ سوره‌ی 32 (سجده) آیه‌ی ۱۵ «إِنَّمَا يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا الَّذِينَ...»
ـ سوره‌ی 41 (فصّلت) آیه‌ی ۳۷ «وَمِنْ آيَاتِهِ اللَّيْلُ وَالنَّهَارُ...»
ـ سوره‌ی 53 (نجم) آیه‌ی آخر «فَاسْجُدُوا لِلَّهِ وَ اعْبُدُوا»
ـ سوره‌ی 96 (علق) آیه‌ی آخر «كَلاَّ لا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ»
3 .چنانچه سجده را فراموش کند، هر وقت یادش آمد باید سجده کند.[۲]
4 .اگر آیه‌ی ‌سجده را از ضبط صوت ‌بشنود، لازم نیست سجده کند.[۳]
5 .اگر آیه سجده را از بلندگو یا رادیو یا تلویزیون بشنود، چنانچه صدای انسان را می‌رساند و از نوار استفاده نمی‌شود، یعنی همان وقت که صدا پخش می‌شود، شخصی در حال خواندن آن آیه است و این وسیله، صدای او را مستقیماً می‌رساند، واجب است سجده کند.[۴]
۶. هنگام سجده برای این آیه‌ها، باید پیشانی را بر چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد؛ ولی مراعات سایر شرایط سجده، لازم نیست.[۵]
7. گفتن ذکر در این سجده واجب نیست؛ اما مستحب است.[۶]

تشهّد

در رکعت دوم و آخر نمازهای واجب، نمازگزار باید بعد از سجده دوم بنشیند و در حال آرام بودن بدن، تشهّد بخواند؛ یعنی بگوید:
«اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ الّا اللهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحمَّداً عَبْدُهُ و رَسُولُهُ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحمَّدٍ وَ آلِ مُحمَّدٍ».[۷]

سلام

۱. در رکعت آخر هر نماز پس از تشهّد باید سلام دهد و نماز را به پایان ببرد.
2. مقدار واجب سلام یکی از این دو است:
ـ «اَلسَّلامُ عَلَیْنا وَ علی عِبادِاللهِ الصّالِحینَ».[۸]
ـ «اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرکاتُهُ».[۹]
3. مستحب است قبل از این دو سلام بگوید:
ـ «اَلسَّلامُ عَلَیکَ اَیَّها النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ».
و نیز مستحب است هر سه را بگوید.[۱۰]

ترتیب

نماز باید بدین ترتیب خوانده شود: تکبیرةالاحرام، قرائت، رکوع، سجود و در رکعت دوم پس از سجود، تشهد بخواند و در کعت آخر، پس از تشهد، سلام دهد.

مُوالات

1.موالات؛ یعنی پشت سر هم بودن اجزای نماز و فاصله نینداختن بین آنها.
2. اگر به قدری بین اجزای نماز فاصله بیندازد که نگویند نماز می‌خواند، نمازش باطل است.[۱۱]
3. طول دادن رکوع و سجود و خواندن سوره‌های بزرگ، موالات را بهم نمی‌زند.[۱۲]

قنوت

۱. مستحب است در رکعت دوم نماز، بعد از حمد و سوره و پیش از رکوع، قنوت بخواند؛ یعنی دست‌ها را بلند کند و مقابل صورت بگیرد و دعا یا ذکری بخواند.[۱۳]
2.در نماز جمعه دو قنوت مستحب است، یکی در رکعت اول پیش از رکوع و دیگری در رکعت دوم، پس از رکوع.[۱۴]
۳. در قنوت هر ذکری بگوید اگرچه یک «سُبْحانَ اللهِ» باشد کافی است و می‌تواند این دعا را بخواند:
«رَبَّنا آتِنا فِی‌الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی‌الآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ».[۱۵]
۴. خواندن دعای فارسی یا به زبان دیگر در قنوت نماز اشکال ندارد.[۱۶]

تعقیب نماز

تعقیب (در بحث نماز) یعنی مشغول شدن به ذکر و دعا و قرآن بعد از سلام نماز.
1. بهتر است در حال تعقیب رو به قبله باشد.
۲. لازم نیست تعقیب به عربی باشد؛ ولی بهتر است چیزهایی را که در کتاب‌های دعا دستور داده‌اند بخواند.
3. گفتن تسبیح حضرت زهرا، یعنی: 34 مرتبه «اَللهُ اکبر» و 33 مرتبه «اَلحمدُ لله» و 33 مرتبه «سُبْحانَ الله» مستحب است.[۱۷]

خلاصه‌ی درس

۱. سوره‌های سجده، فصّلت، نجم، علق دارای آیه‌ی سجده است که با خواندن یا گوش دادن به آن آیات، سجده واجب می‌شود.
۲. با شنیدن آیه‌ی سجده از ضبط صوت، سجده واجب نمی‌شود؛ ولی اگر بلندگو یا رادیو یا تلویزیون به طور مستقیم (بدون استفاده از نوار ضبط شده) صدای انسان را پخش کند، سجده واجب می‌شود.
۳. در رکعت دوم و آخر نماز، خواندن تشهّد واجب است.
۴. سلام، پایان‌بخش نماز است و در رکعت آخر، پس از تشهّد خوانده می‌شود.
۵. حفظ ترتیب بین اجزای نماز، واجب است.
۶. ترتیب اجزای اصلی نماز بدین شرح است: تکبیرة‌الاحرام، قرائت، رکوع، سجود، و در رکعت دوم پس از سجود تشهّد خوانده می‌شود و در رکعت آخر نماز پس از تشهّد، سلام است.
۷. اجزای نماز باید پشت سر هم انجام شود و اگر بین آنها فاصله‌ی زیاد بیفتد، نماز باطل است.

پرسش

۱. تفاوت سجده‌ی واجب نماز با سجده‌ی واجب قرآن چیست؟
۲. جایگاه تشهّد را در نماز، بیان فرمایید.
۳. مقدار واجب و مستحب سلام نماز را بیان کنید.
۴. فرق ترتیب و موالات را توضیح دهید.
۵. دعای دیگری برای قنوت، غیر از آنچه در درس آمده است بنویسید.

پی نوشت ها

[۱]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۹۳.
[۲]. همان.
[۳]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۹۶. به فتوای برخی از مراجع تقلید اگر آیه‌ی سجده را از بلندگو یا رادیو یا ضبط صوت هم بشنود بنابر احتیاط واجب باید سجده کند. آیات عظام زنجانی، صافی، مکارم (سجده واجب است. آیت الله خامنه‌ای).
[۴]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۹۶.
[۵]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۹۷.
[۶]. توضیح‌المسائل، م ۱۰۹۹.
[۷]. توضیح‌المسائل، م ۱۱۰۰.
[۸]. به فتوای برخی از مراجع تقلید، اگر این سلام را بگوید، احتیاط واجب آن است که بعد از آن «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته» را هم بگوید. آیات عظام صافی، مکارم، سیستانی
[۹]. توضیح‌المسائل، م ۱۱۰۵.
[۱۰]. همان.
[۱۱]. توضیح‌المسائل، م ۱۱۱۴.
[۱۲]. توضیح‌المسائل، م ۱۱۱۶.
[۱۳]. توضیح‌المسائل، م ۱۱۱۷.
[۱۴]. همان.
[۱۵]. توضیح‌المسائل، م ۱۱۱۸.
[۱۶]. العروةالوثقی، ج 1، فصل فی القنوت، ص ۶۹۹، م ۳.
[۱۷]. توضیح‌المسائل، م ۱۱۲۲.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

حجت الاسلام و المسلمین محمّدحسین فلاح‌زاده